„O chłopcu, który miał przygody z byle czego”

Tak rozpoczyna się książka, do której wracam z przyjemnością średnio raz do roku - zawsze wtedy, kiedy chcę sobie poprawić humor. Książka zaczytana jest do stanu prawie nieużywalności. Żółty papier (data wydania: 1965), zdrapana okładka, strony pomaziane ołówkiem (he he he, jako berbeć byłem niezwykle kreatywny) i ten cudowny zapach, jaki wydają stare książki. Rzecz absolutnie kultowa, nie ma dwóch zdań. Nie oddam jej nikomu.

Ale, ale... W sumie książek nie czyta się dla zapachu kartek, prawda? Tak więc książka opowiada o pewnym niezwykle nieszczęśliwym młodzieńcu, który nie dość, że jest potwornie piegowaty, to jeszcze ma strasznego i zupełnie niewiarygodnego pecha. Wszystko, czego się dotknie, kończy się źle. Albo jeszcze gorzej.

Do pokoju weszli dwaj sanitariusze z noszami.
- Tu gdzieś jest chory. Był telefon na pogotowie.
- Tak – wykrztusiłem – właśnie tego pana przygniótł żyrandol.
- Miał być jakiś z tyfusem? – zauważył drugi.
- Nie, jest tylko ten jeden – powiedziałem – błagam, zabierzcie go, panowie!
- Miał być jakiś z tyfusem – upierał się drugi sanitariusz.
Ale pierwszy machnął ręką i powiedział:
- Ładuj klienta, Walery. Nam bez różnicy, byle norma była.

Nizurski proponuje nam trzy odrębne historie opowiadające o przygodach Marka Piegusa. Dwie z nich są krótkie i cechują się dosłownie pędząca jak rollercoaster akcją, trzecia natomiast to mrożąca krew w żyłach historia detektywistyczna. Zapewniam, że wszystkie są wyśmienicie napisane, świetne fabularnie i... niewiarygodnie śmieszne. Specyficzny styl Nizurskiego, dialogi - czasami mocno absurdalnie i dziwnie brzmiące w ustach młodych przecież bohaterów - oraz celne spostrzeżenia i zakręcona fabuła gwarantują wyśmienitą zabawę.

- Jak to Marku? Więc w dodatku wyłudzicie od ojca sto złotych?
- No, wie pan! (…) Czesiek każe je przekazać na komitet rodzicielski, proszę pana, z zaleceniem, żeby kupiono za nie dwadzieścia obiadów dla anemicznych dziewczynek z naszej klasy i nakarmiono je dodatkowo, nadprogramowo i przymusowo.

Zaskakująca typografia i skład tekstu

Rzecz cała dotyczy, jako się rzekło, niewiarygodnych przygód, które spotykają Piegusa. Pech dosięga go wszędzie: w szkole, w domu, w parku – i tam też prowadzi nas autor, abyśmy mogli zobaczyć, że spotykające nas na co dzień pechowe sytuacje to błahostki, zupełnie niewarte uwagi. No bo jak rozsądnie wytłumaczyć fakt, że klasowi koledzy właśnie Marka mieszkanie wybierają na dogodne miejsce do eksperymentów pirotechnicznych? Że dyżur szkolny przypada akurat wtedy, kiedy pani Okulusowa ma imieniny? Że Papkiewicz zeżarł kredę akurat na lekcji matematyki? No jak?

Na osobną uwagę zasługują ilustracje oraz szata graficzna książki. Typografia i skład tekstu to poezja – różnoraki krój fontów, zróżnicowana wielkość liter, wplecione w to wszystko genialne ilustracje Bohdana Butenko. Co ciekawe, nie sprawia to wrażenia chaosu – wszystko jest zgrabnie podane i podkreśla wyjątkowość tej książki.

I jeszcze jedna rzecz: genialne imiona i nazwiska postaci. To z tej ksiązki pochodzą takie znane osobliwości, jak sławny przestępca Wieńczysław Nieszczególny (poznacie go po zapachu waleriany), bohaterski detektyw Hippollit Kwass (przez dwa s), Cezary Cedur (znany muzyk i najbardziej elegancki człowiek Warszawy), Czesiek Pajkert, Pirydion, Chryzostom Cherlawy, Teofil Bosmann, Albert Flasz itd.

A na dodatek smakowite realia socjalizmu, podane elegancko prześmiewczo. Kiedy byłem mały, zupełnie nie zwracałem na to uwagi, a przecież śmiało można zaryzykować stwierdzenie, że Nizurski śmieje się do rozpuku z otaczającej go rzeczywistości początku lat sześćdziesiątych.

Atak (lwów – dop. R.S.) został odparty za pomocą rozpylacza z woda kwiatową spółdzielni pracy „Przodownik”. Noście przy sobie zawsze wode kwiatową „Siedem czarów” wyrobu spółdzielni pracy „Przodownik”

Bohdan Butenko w akcji

Kronikarskim obowiązkiem trzeba wspomnieć, że Nizurski prawie 40 lat po wydaniu Niewiarygodnych przygód Marka Piegusa napisał ich drugą część, tj. Nowe Przygody Marka Piegusa. Tym razem autor umieszcza akcję w czasach nam współczesnych, czyli rodzącego się kapitalizmu. Również jest śmiesznie, są dobre dialogi i wciągająca akcja, ale - przynajmniej dla mnie - klimat już jakiś nie ten.

Niewiarygodne przygody... to książka, którą z czystym sumieniem polecam każdemu, kto szuka sympatycznego rozweselacza. Nagroda Orle Pióro, przyznana przez czytelników "Płomyka" w 1970 r., zdaje się potwierdzać fakt, że książka warta jest pochwał. Wad nie widzę, a jeśli już, to fakt, że kończy się za szybko. Jednym zdaniem: polecam gorąco! ■